Tylko kilka kliknięć i mądrze wybierasz dokładnie to, co interesuje Ciebie i Twoją rodzinę. Ty wyszukujesz, oceniasz i wpisujesz do swojego kalendarza.
W XVI wieku zaczęły powstawać w Europie instytucje o wysokich walorach kulturotwórczych – biblioteki miejskie. Były one tworem dwóch dominujących wówczas prądów kulturalnych i ideowych: renesansu i reformacji. Także w Gdańsku pojawiła się w połowie XVI wieku myśl założenia miejskiej książnicy publicznej, która mogłaby służyć działającej w mieście od 1558 roku szkole reformacyjnej, późniejszemu Gimnazjum Akademickiemu. O potrzebie utworzenia biblioteki świadczy dedykacja gdańszczanina Cordta von Bobertha w egzemplarzu Biblii, którą już w roku 1582 podarował przyszłej bibliotece.
Powołanie biblioteki odkładano z powodu braku odpowiedniego księgozbioru, który mógłby stanowić jej trzon. Z pomocą miastu przyszedł przypadek. U ujścia Wisły rozbił się statek, którym podróżował włoski markiz Joannes Bernardinus Bonifacius d’Oria.
Bonifacio urodził się 10 kwietnia 1517 roku w Neapolu, w rodzinie zamożnego patrycjusza. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie. Studia oraz otoczenie wyzwoliły w nim sympatię do kultury renesansowej i humanistycznej, czego wyrazem była rozbudzona pasja bibliofilska. Gromadził dzieła o wysokiej wartości naukowej i artystycznej. Znalazły się tam pisma wybitnych autorów antycznych, renesansowych i reformacyjnych, w wykwintnych edycjach znakomitych oficyn włoskich, francuskich, niderlandzkich i niemieckich. Wśród dzieł z zakresu teologii, prawa, medycyny, filozofii, gramatyki, matematyki i astrologii były teksty św. Ambrożego, św. Augustyna, Arystotelesa, Platona, Cycerona, Horacego, Owidiusza, Seneki oraz Erazma z Rotterdamu.
Jako humanista i człowiek renesansu, markiz wykazywał daleko idącą niezależność myśli i zainteresowań wyznaniami reformacyjnymi, szczególnie nauką Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. W związku z tym był niepokojony przez neapolitański trybunał inkwizycyjny. Chcąc swobodnie wyznawać swe poglądy, zdecydował się opuścić ojczyznę i od 1557 roku stale przebywał na emigracji. Kilkakrotnie odwiedzał Polskę, zatrzymując się w ośrodkach reformacyjnych, w tym i w Gdańsku.
Wreszcie w 1591 roku zdecydował się opuścić Anglię i na stałe osiąść w Gdańsku. W podróż morską zabrał ze sobą zgromadzone książki, które cenił ponad wszystko. Zdążający do Gdańska statek zatonął 25 sierpnia 1591 roku tuż przed wejściem do portu. Liczący wówczas 74 lata markiz, z mocno upośledzonym wzrokiem, został uratowany wraz z większą częścią księgozbioru.
W tej sytuacji złożył Radzie Miasta Gdańska propozycję przekazania jej swojej kolekcji książek, ponad 1300 dzieł, w zamian za mieszkanie, opał oraz uposażenie w wysokości jednego węgierskiego guldena tygodniowo.
W pięć lat po tych wydarzeniach, 22 czerwca 1596, została oficjalnie i uroczyście otwarta Bibliotheca Senatus Gedanensis, czyli Biblioteka Rady Miasta Gdańska.
Miasto otrzymało instytucję publiczną o wysokich wartościach kulturotwórczych. Na terenie Prus Królewskich tylko Toruń szczycił się podobną placówką miejską, założoną dzięki staraniom burmistrza Henryka Strobanda w 1594 roku.
Bonifacio niedługo cieszył się jej rozwojem, gdyż zmarł w Gdańsku 28 marca 1597 roku. Pozostała po nim spuścizna otaczana była stale najwyższą troską i opieką. Jego księgozbiór stanowi dziś wydzieloną kolekcję, wpisaną jako pierwszą do Index librorum, pierwszego inwentarza Biblioteki Gdańskiej. Czytelnię naukową zdobi olejny portret pędzla A. Moellera z 1597 roku przedstawiający Bonifacia na łożu śmierci.
Wśród licznych poloników XVI wieku w Bibliotece znajduje się wydany pośmiertnie w Gdańsku w 1599 roku tomik hymnów religijnych, epigramatów oraz sentencji wzorowany na Senece i moralistach hiszpańskich pióra Bonifacia.
Dawny klasztor franciszkanów
Pierwszą siedzibą Biblioteki były pomieszczenia dawnego klasztoru franciszkanów w południowo-zachodniej części miasta, u stóp Biskupiej Góry (obecnie Muzeum Narodowe na ul. Toruńskiej), znajdujące się w tym samym budynku, w którym już od 1558 roku funkcjonowała średnia szkoła teologiczna, późniejsze Gimnazjum Akademickie. Ze względu na trudną sytuację gospodarczą franciszkanie przekazali w 1555 roku budynek i majątek klasztoru Radzie Miasta Gdańska.
Bibliotekę Rady Miejskiej usytuowano w sali na parterze we wschodnim skrzydle klasztoru. Była to jednocześnie sala reprezentacyjna, w której podejmowano znaczących gości. W miarę narastania zbiorów księgozbiór rozmieszczono w czterech dużych salach.
Wnętrze Biblioteki znamy przede wszystkim z przypisywanej Andrzejowi Stechowi ryciny miedziorytniczej z końca XVII wieku. Sztych po raz pierwszy ukazał się w dziele Reinholda Curickego Der Stadt Danzig historische Beschreibung, Amsterdam - Danzig 1687.
Na sztychu przedstawiono pięć sal bibliotecznych (w rzeczywistości w 1687 roku Biblioteka zajmowała tylko cztery sale) od strony krużganku. Piękne sklepienia siatkowe i kryształowe dużych i wysokich sal wspierają się na ozdobnych filarach. Nad wejściem do Biblioteki artysta umieścił herb Gdańska i portrety w okrągłych ramach. Wnętrza sal wypełniają książki, ulokowane na przyściennych, drewnianych, otwartych regałach, sięgających sklepienia. Nad prostokątnymi otworami drzwiowymi, łączącymi poszczególne pomieszczenia, powieszono portrety uczonych i dostojników miejskich. W 1683 roku każde z pomieszczeń otrzymało odmienne kolorystycznie pokrycie stołów i ław. Jest więc sala czerwona, żółta i biała – gdańskie kolory miejskie, oraz sala zielona, dostępna dla młodzieży szkolnej, symbolizująca kolorem niedojrzałość. Ponadto na kamiennej posadzce ustawiono duże globusy i przyrządy astronomiczne. W 1756 roku powiększono Bibliotekę o piątą i największą salę (auditorium anatomicum). Całość tworzyła charakterystyczne i harmonijne wnętrze pięknej, zasobnej, renesansowej biblioteki.
W 1817 roku uległo likwidacji Gimnazjum Gdańskie, a w związku z tym musiał zmienić się status Biblioteki Rady Miasta, która mieściła się przy Gimnazjum i jemu głównie służyła. Książnica została przemianowana na Bibliotekę Miejską (Danziger Stadtbibliothek), a tym samym zmieniły się jej funkcje. Odtąd służyć miała wszystkim mieszkańcom Gdańska.
Ze względu na stałe powiększanie się zbiorów i zły stan pomieszczeń bibliotecznych w dawnym klasztorze franciszkanów, księgozbiór wymagał przeniesienia do innego obiektu.
Kościół św. Jakuba
W czerwcu 1817 roku królewski zachodniopruski konsystorz złożył wniosek w Królewskim Ministerstwie Finansów o odbudowę zniszczonego w wyniku wybuchu prochu w baszcie Bramy św. Jakuba w grudniu 1815 roku kościoła św. Jakuba, największego gotyckiego kościoła szpitalnego w Gdańsku i wykorzystanie części budynku dla zbiorów Biblioteki. Wniosek został przyjęty. W sierpniu 1819 roku rozpoczęto przenoszenie zbiorów do kościoła i po dwóch latach przerwy w funkcjonowaniu Biblioteki otwarto ją dla czytelników 3 października 1821 roku.
Przed wprowadzeniem zbiorów adaptowano wnętrze kościoła dla celów bibliotecznych. Książki rozstawione były na wysokich regałach sięgających sufitu, prostopadle do okien oraz na regałach przyściennych. Do wysokich półek można było dotrzeć przy pomocy drabin. Ustawiony w rogu sali bibliotecznej stół pełnił funkcję wypożyczalni i czytelni. Magazyny mieściły się na kilku kondygnacjach. Książki wyszukiwał i przynosił bibliotekarz.
Do pomieszczeń magazynowych światło dopływało przez duże okna kościelne, które w miarę narastania księgozbioru zabudowano częściowo półkami. Wydaje się, że okna kościelne były nieotwierane. Utrudniona wentylacja, brak ogrzewania były powodem powstania wilgoci na ścianach. Poprawę panującej sytuacji przyniosło poszerzenie pomieszczeń o wschodnią część kościoła w 1860 roku, ale nie na długo. Już od połowy lat 90-tych XIX wieku odczuwano znowu brak miejsca. W roku 1899 wielkość księgozbioru wzrosła do 111 000 tomów.
Pomieszczenie w kościele św. Jakuba nie sprzyjało pracy bibliotecznej i realizacji zadań Biblioteki. Od początku traktowano je jako prowizoryczne i tymczasowe, co jakiś czas wznawiając starania o zmianę tej sytuacji.